فرایند آزمون‌سازی در علوم سلامت، طراحی و روانسنجی

📖 خلاصه کتاب

آزمون‌سازی در علوم سلامت شامل طراحی ابزارهایی است که ویژگی‌ها، نگرش‌ها، مهارت‌ها، رفتارها یا وضعیت سلامت افراد را به‌طور معتبر و قابل‌اعتماد اندازه‌گیری کنند. این فرایند شامل مراحل تعریف سازه، طراحی سؤال‌ها، بررسی روایی و پایایی و استانداردسازی ابزار است. هدف آزمون‌سازی ایجاد ابزاری علمی، دقیق و قابل استفاده در پژوهش و بالین است.

 
✨ نکات برجسته

• تعریف دقیق سازه (Construct) مورد اندازه‌گیری
• تدوین تعاریف عملیاتی برای تبدیل مفاهیم به گویه‌های قابل اندازه‌گیری
• طراحی گویه‌های اولیه بر اساس مرور منابع و مصاحبه‌های تخصصی
• انجام روایی و پایایی کامل با روش‌های معتبر
• تحلیل آماری ابزار: تحلیل عاملی اکتشافی و تأییدی
• استانداردسازی و تهیه نسخه نهایی ابزار

 
⚖️ مراحل اصلی فرایند آزمون‌سازی

۱. تعریف سازه و مبانی نظری
• مشخص کردن دقیق مفهوم مورد اندازه‌گیری (مثلاً: اضطراب، عملکرد بالینی، سواد سلامت).
• بررسی نظریه‌ها، مطالعات پیشین و ابزارهای مشابه.

۲. تولید گویه‌ها
• استخراج گویه‌ها از منابع معتبر، مصاحبه با متخصصان و بیماران.
• انتخاب نوع مقیاس: لیکرت، چک‌لیست، رتبه‌ای، دوگزینه‌ای.
• حذف گویه‌های نامناسب با نظرات متخصصان.

۳. روایی (Validity)
الف) روایی محتوا (CVR، CVI)
• متخصصان گویه‌ها را از نظر ضرورت، مرتبط‌بودن و وضوح ارزیابی می‌کنند.

ب) روایی صوری
• ارزیابی ظاهر، وضوح، قابل‌فهم بودن گویه‌ها توسط افراد جامعه هدف.

ج) روایی سازه
• با استفاده از آزمون‌های آماری:
– تحلیل عاملی اکتشافی (EFA)
– تحلیل عاملی تأییدی (CFA)

د) روایی ملاکی
• مقایسه ابزار با معیارهای شناخته‌شده یا ابزارهای معتبر مشابه.

۴. پایایی (Reliability)
الف) پایایی درونی
• آلفای کرونباخ (معمولاً ≥0.7 مطلوب است).

ب) پایایی بازآزمایی (Test-Retest)
• سنجش ثبات ابزار در زمان.

ج) پایایی بین ارزیابان
• برای چک‌لیست‌ها و ابزارهای عملکردی.

۵. تحلیل نهایی و استانداردسازی ابزار
• حذف گویه‌های ضعیف (بار عاملی پایین، همبستگی کم).
• تعیین نمره‌دهی، تفسیر نمره‌ها و تعیین برش‌ها (Cut-off).
• تهیه دستورالعمل اجرا و نمره‌گذاری.

📘 معرفی کلی

عنوان: فرایند آزمون‌سازی در علوم سلامت، طراحی و روان‌سنجی
موضوع: طراحی ابزارهای سنجش، روایی، پایایی، تحلیل عاملی
مخاطب: دانشجویان پزشکی، پرستاری، مامایی، پژوهشگران و متخصصان علوم سلامت
کاربرد: پژوهش علمی، نوشتن پایان‌نامه و طرح‌های پژوهشی، طراحی ابزار بالینی

 
🧠 تم‌ها و مفاهیم کلیدی

• سازه (Construct) و اهمیت تعریف دقیق آن
• روایی محتوا، صوری، سازه و ملاکی
• پایایی: آلفای کرونباخ، ICC، روش‌های ثبات
• تحلیل عاملی اکتشافی (EFA) و تأییدی (CFA)
• مراحل تولید، اصلاح و استانداردسازی ابزار
• اصول طراحی پرسش‌نامه‌ها و چک‌لیست‌های بالینی
• مستندسازی، اخلاق پژوهش و رضایت آگاهانه

 
✅ نتیجه نهایی

فرایند آزمون‌سازی در علوم سلامت یک مسیر علمی و دقیق است که با استفاده از تعریف سازه، طراحی گویه‌های معتبر، بررسی روایی و پایایی و تحلیل‌های آماری، ابزارهایی قابل اعتماد و کاربردی برای پژوهش و بالین تولید می‌کند. ابزارهای استانداردشده نقش مهمی در ارتقای کیفیت پژوهش، تشخیص بالینی و تصمیم‌گیری علمی دارند.