راهنمای نگارش و ویرایش

معرفی کتاب

زبان به‌عنوان مهم‌ترین وسیله‌‌ی ارتباطی و ابزار اندیشه، با خلق آثار ادبی و فرهنگی، ضامن بقا و قوام ملّی و گستردگی فرهنگ و تمدن یک ملّت در درازای زمان می‌گردد. ملّتی که زبان غنی و پر‌مایه ندارد، از فکر خلّاق بی‌بهره است. از این‌رو هر ملتی برای خلق فرهنگی قوی و بارور، نیازمند زبانی توانا، پویا و در خور گسترش است. شایان توجه است که «زبان فراگیرترین عنصر مشترک هویتی است که می‌تواند فارغ از بُعد جغرافیا و همجواری سرزمینی تا حد زیادی وجه‌‌نظرها، ارزش‌ها و باورهای مشترک را در تعامل اجتماعی و انتقال این مجموعه در تعامل اجتماعی و انتقال این مجموعه در توالی نسل‌ها به عهده بگیرد. بنابراین در میان عناصر هویتی، زبان در رتبه‌ی اول شبکه‌ی ارتباط و تعامل اجتماعی قرار دارد. هم‌چنین تعهد به حفظ و صیانت از زبان و جایگاه و مراتبی که هویت زبانی به‌عنوان ظرف ارزش‌ها، باورها، ادبیات، هنر و ظرایف فرهنگی دارد، زمینه‌ساز محکم‌ترین تعهدات اجتماعی و فردی است که افراد و گروه‌ها برای خود قایل هستند. چنان‌که پاره‌فرهنگ‌های محلی، اغلب با تکیه بر اشتراک زبانی، هویت خود را در فراسوی نسل‌ها و قرن‌ها متوالی در درون یک جامعه‌ی بزرگ‌‌تر حفظ و صیانت کرده‌اند».
شایان عنایت است که در مورد هویت ملی آنچه اغلب محقّقین در آن اتفاق نظر دارند، این است که مؤلفه‌های هویت ملی در ایران عبارت‌‌اند از: 1. جغرافیا و سرزمین؛ 2. زبان فارسی با همه‌ی تغییراتی که در اثر آمیزش با زبان‌های دیگر داشته است؛ 3. دین اسلام که به‌رغم همه‌ی اختلافات فرقه‌ای، اصل و اساس آن ثابت و استوار مانده است. «بی‌گمان فرهنگ و خاصّه زبان را باید از مهم‌ترین و غنی‌ترین منبع هویت دانست. افراد و گروه‌ها همواره با توسل به اجزا و عناصر فرهنگی گوناگون، هویت می‌یابند؛ زیرا این اجزا و عناصر، توانایی چشمگیری در تأمین نیاز انسان‌ها به متمایز بودن و ادغام شدن در جمع را دارا هستند. فرهنگ درجوامع سنتی به‌‌خوبی از عهدۀ انجام کار ویژۀ هویت‌سازی برمی‌آمد. در چنین جوامعی فرهنگ نه‌‌تنها مرزهای شفاف و پایداری را ایجاد می‌کرد، بلکه در عرضه کردن نظام‌های معنایی منسجم و آرامش‌بخش هم توانا بود. بنابراین انسان‌هایی که در دنیای شکل‌یافته با فرهنگی معین قرار می‌گرفتند، خود به خود و منفعلانه وارث هویت و نظام معنایی آماده و از پیش موجود می‌شدند و هرگونه زمینۀ بحران هویت و معنا تقریباً از بین می‌رفت. زبان افزون بر آن‌که خود حاصل بار معنایی هویت است، از طریق آفرینش و انتقال نظام معنایی قابل فهم برای دیگران نیز به مثابۀ ظرف و کانال انتقال سایر عناصر هویتی ایفای نقش می‌کند. چنان‌که اغلب از طریق زبان و مجموعۀ پیوسته به آن است که ما نسبت به هویت تاریخی و تلاش نیاکان برای حفظ و حراست از هویت ملی و میهنی و سایر ارزش‌ها، اسطوره‌ها وآداب فرهنگی و اجتماعی که به ما رسیده است، آگاه می‌شویم».
در خور تأمّل است که زبان فارسی با پیشینه‌ی ادبی چند هزار ساله خود، نه‌تنها به‌عنوان یک زبان، بلکه به‌عنوان یک فرهنگ و آن هم فرهنگی غنی، پربار و با معنویت در گوشه و کنار جهان شناخته شده که مسئولیت انتقال اندیشه‌های بلند معنوی، دینی، اخلاقی و عرفانی را عهده‌دار بوده است. این زبان توانا و پرظرفیت، رکن اصلی هویت فرهنگی ایرانیان و عنصر اساسی جامعۀ ایرانی، توانسته در خلق شاهکارهای ادبی و هنری و اشاعه‌ی فرهنگ و تمدن ایرانی طی سده‌های متمادی تأثیر ارزنده‌ای داشته باشد. بی‌سبب نیست که هرگاه سخن از صیانت و گسترش فرهنگ ایرانی می‌رود، مسئله‌ی زبان پارسی که والاترین پدیده‌ی فرهنگی ملّت ایران است، به‌عنوان عنصری بنیادین مطرح می‌گردد. زبان و ادبیات فارسی از حیث هویت بخشی و فرهنگ‌سازی، چه در حوزۀ قوم ایرانی و چه از جهت شمول معارف و فرهنگ بشری و عنایت متفکِران و محققان جهان به اندیشه‌ها و مواریث فرهنگ بشری، از‌جمله متون کم‌نظیر است. توجه محقّقان جهان به مجموعه‌ی آثار منظوم و منثور فارسی، به‌ویژه در قرون متأخر، مؤیّد این ادّعاست. این زبان با پیشینه‌ای افتخارآمیز و کهن خود در رویش و تکوین فرهنگ و تمدن ایران و جهان مقام ممتاز و درخشانی دارد. چراکه زبان دانشمندان و شاعران و نویسندگان بر‌جسته‌ای چون ابن سینا، رازی، فردوسی، خیام، مولوی، سعدی، حافظ و... است که نمایندگان فکری و ادبی این ملت گران‌مایه‌اند و نام و آوازه‌شان به مانند مرواریدی تابناک بر تارک فرهنگ و تمدن جهانی می‌درخشد. این گران‌مایگان، ثمره‌ی ذوق و قریحه و هنر و نبوغ خود را با این زبان به بشریّت تقدیم داشته‌اند؛ از‌‌این‌رو جایگاهی ممتازی در سطح جهان دارند. به این معنی که زاده‌های فکری واندیشه‌ی این بزرگان به علّت دارا بودن تجربه‌های ناب و آموزه‌های متعالی انسانی، دلپذیرترین آرمان‌ها و دغدغه‌های جهان انسانی بسیاری از مؤلّفه‌های شاهکارهای جهان را هم در صورت و هم در معنا در خود دارند. وجود چنین سرمایه‌ی کم‌‌نظیری در گنجینۀ قلمرو فرهنگ ایرانی و اسلامی، پشتوانۀ بسیار محکمی است برای این کشور کهنسال تا با کمترین نگرانی و تشویش بتواند به سوی ارتباط و تعامل فرهنگی با جهان گام بردارد و به بهترین وجه از فضای ایجاد شده‌ی مبتنی برگسترش شگفت‌آور فناوری اطلاعات و ارتباطات برای تقویت و گسترش فرهنگ ایرانی و اسلامی و نیز هویت ملی خود سود ببرد.
برخلاف برخی ملت‌ها که در طول تاریخ، حتی فرهنگ و زبان خود را به فراموشی سپرده‌اند یا دست کم زبانشان آنچنان دچار تحوّلات بنیادی شده است که ارتباط آن‌‌ها را با گذشته‌شان دشوار می‌سازد، فارسی‌‌زبانان چنان سنّت فرهنگی پیوسته‌ای دارند که شعر یک هزار سال پیش فارسی را تمامی فارسی زبانان درمی‌یابند و از آن بهره می‌جویند. این پیشینه‌ی کهن و نیز لطافت و طراوت شعر و ادب فارسی مشتاقان زیادی را به خود جلب کرده و آموزش زبان فارسی را به موضوعی مهم بدل ساخته است. از سوی دیگر، ارتباط گستردۀ ایران و نقش مهم آن در منطقه و جهان و گسترش روز‌افزون تبادلات علمی و مراودات سیاسی ایرانیان با گویش‌وران زبان‌های دیگر مؤید این واقعیّت است که آموزش زبان فارسی و اشاعه‌ی آن رسالتی خطیر است.
کشور کهنسال ایران با آن‌که در سراسر تاریخ خود پیوسته دستخوش کشمکش، ویرانی، تاخت‌و‌تاز بیگانگان و پیروزی، شکست و فراز و نشیب‌های مختلف بوده است، بارها مورد هجوم و یورش بیگانگان قرارگرفته و فرمانروایان بیگانه برآن فرمان رانده و فرهنگ و قوانین خود را بر آن تحمیل کرده‌اند؛ اما این فرهنگ غنی و به‌ویژه زبان پارسی به‌عنوان استوارترین رکن این فرهنگ، در برابر این توفان‌های هولناک پایداری کرده و ملت‌های غالب را زیر نفوذ معنوی خود قرار داده است.
فارسی یکی از شیواترین و بی‌نظیرترین زبانی است که هم نگارش و کتابت آن پیشینه‌ای بس دیرینه دارد و هنوز هم از زبان‌های زنده و رسمی دنیا به شمار می‌آید. «یکی از سه نسخه از کتیبه‌های هخامنشی به فارسی باستان است و صورت جدید همان زبان، یعنی فارسی امروز، در سه کشور ایران، تاجیکستان و افغانستان رسمیّت دارد. این زبان، با داشتن یکی از غنی‌ترین گنجینه‌های ادب جهان، در سرزمین‌های پهناور، میلیون‌ها انسان به فارسی سخن می‌گویند، می‌نویسند و می‌سرایند و از آن بسان ابزاری ارتباطی بهره می‌جویند. همچنان‌که در کتیبه‌های سنگی، فارسی باستان یکی از زبان‌های نگارش است، اینک نیز در افغانستان، فارسی یکی از دو زبان رسمی است. بسیار کسان‌اند که فارسی یکی از دو و یا چند زبان مادری یا روزمرّۀ آن‌‌ها به شمار می‌آید». زبان فارسی فرزند فارسی میانه است و در تقسیم‌بندی تاریخی زبان‌های ایرانی در گروه زبان‌های جدید جای می‌گیرد.